Szlakiem zapomnianej niemieckiej zbrodni

Z jakiego powodu władze pruskie wybudowały szpital „Dziekanka”? Jak w okresie międzywojennym leczono tam pacjentów? Dlaczego największa niemiecka zbrodnia II wojny światowej jest zapomniana? Co skrywają „doły śmierci” w Lasach Nowaszyckich? Odpowiedzi na te pytania usłyszeli uczestnicy dzisiejszej wyprawy organizowanej przez Karola Soberskiego w ramach „Wędrówek z historią” - warto dodać, że w ramach tego cyklu K. Soberski organizuję wycieczki od 13 lat.

Przewodnikami byli:

- Karol Soberski, dziennikarz, eksplorator i niezależny badacz lokalnej historii. Prezes Instytutu Literackiego im. Marii i Franciszka Rubaszewskich, prezes Fundacji Historycznej „Przywracamy Pamięć” (www.fundacjahistoryczna.pl), redaktor naczelny portalu Pojezierze24.pl. Pomysłodawca i główny organizator Festiwalu Historycznego „Tajemnice Trzech Stuleci” – jednego z największych festiwalu w Polsce (odbyło się pięć edycji: w 2019, 2021, 2022, 2023 i 2024 r.). Autor przewodników turystycznych oraz książek o skarbach i tajemnicach pogranicza Wielkopolski, Kujaw i Pałuk: „Skarb Dziedzica” (2016), „Zapomniana zbrodnia” (2017), „Tajemniczy Pałac Zakrzewo” (2017), „Złoto Dziedzica” (2018), „Skarby i tajemnice okolic Gniezna” (2019) – książka ta została „Publikacją Roku 2019” w regionie, „Zagadkowy Kolekcjoner. Marian Haber – ziemianin, marszand, celebryta” (2021), „Tajemniczy Pałac Zdziechowa i inne atrakcje gminy Gniezno” (2024) i „Zapomniana zbrodnia - wyd. II rozszerzone” (2024). Od 2012 r. w ramach cyklu „Wędrówki z historią” oprowadza turystów po pałacach i dworach powiatu gnieźnieńskiego i żnińskiego oraz po najciekawszych historycznie miejscach (świątynie, miasteczka, wsie, itp) w tym regionie.

- Arkadiusz Gaca, członek Instytutu Literackiego i Fundacji Historycznej „Przywracamy Pamięć”, regionalista, człowiek wielu pasji, uwielbiający historię (przewodnik po katedrze gnieźnieńskiej i Muzeum Szpitala Dziekanka), którą przez kilkanaście lat pielęgnował w pałacu w Niechanowie, gdzie kierując tamtejszą placówką oświatową, stworzył od podstaw Salę Historii. Z racji swojego doświadczenia zawodowego jest dobrym organizatorem i co ważne, ma wiele pomysłów na rozwój historii i turystyki w regionie. W styczniu 2016 r. został laureatem nagrody „Promotor Historii 2015” „za wkład w promowanie historii poprzez szerokie otwarcie na rzecz lokalnej społeczności zespołu pałacowo-parkowego w Niechanowie i za kultywowanie pamięci Józefa Wybickiego, twórcy polskiego hymnu, który mieszkał w tym pałacu”. W wolnych chwilach uwielbia poznawać nowe miejsca i nowych ludzi. 

Na terenie szpitala i w muzeum

„Wędrówka z historią” rozpoczęła się przy pomniku Aleksandra Piotrowskiego, przedwojennego dyrektora szpitala „Dziekanka”. Tam K. Soberski przywitał wszystkich uczestników i przybliżył program wycieczki. Następnie głos zabrał A. Gaca, który opowiedział o początkach szpitala, dlaczego powstał akurat w tym miejscu, jakie były powody jego budowy a także przybliżył postać dr Aleksandra Piotrowskiego, przedwojennego dyrektora szpitala „Dziekanka”, twórcy wielkości tej placówki.

Następnie uczestnicy zwiedzania udali się na teren szpitala „Dziekanka”, gdzie A. Gaca opowiedział o architekturze oraz współczesności placówki. Następnie wszyscy przeszli do muzeum szpitala, gdzie A. Gaca wspomniał m.in. o metodach leczenia pacjentów w okresie międzywojennym.

Z kolei K. Soberski wprowadził uczestników wycieczki w temat akcji T4, opowiedział o sposobach zabijania pacjentów szpitala które stosowali Niemcy w czasie II wojny światowej, o miejscach ich wywożenia i grzebania. Przywołał też wspomnienia ostatniej żyjącej pielęgniarki pracującej w szpitalu w latach 1936-1940, do której dotarł w 2010 roku i które zawarł w książkach „Zapomniana zbrodnia” (2017) i w wydaniu II, rozszerzonym tej książki, która ukazała się w 2024 roku. Informacje o tej największej niemieckiej zbrodni dokonanej w czasie II wojny światowej w Gnieźnie wstrząsnęły uczestnikami zwiedzania.

„Doły śmierci” w Lasach Nowaszyckich

Po zapoznaniu się z dziejami szpitala „Dziekanka”, grupa udała się w kierunku Modliszewka, następnie Dębłowa i Nowaszyc, by dojechać do „dołów śmierci” w Lasach Nowaszyckich. Przyjazd w to miejsce związany był z największą niemiecką zbrodnią popełnią w czasie II wojny światowej w Gnieźnie. W latach II wojny światowej, Niemcy – w ramach akcji T4 – zagazowali od 4 do może nawet 10 tys. pacjentów szpitala psychiatrycznego „Dziekanka” w Gnieźnie.

O tym ludobójstwie, okolicznościach odkrycia 21 lat temu „dołów śmierci”, losach niemieckich oprawców oraz niepamięci o tej niemieckiej zbrodni, przy obelisku stojącym przy drodze niedaleko „dołów śmierci”, jak i nad samymi „dołami”, opowiedział K. Soberski, który w 2004 roku odkrył to miejsce.

Pobyt na tym miejscu kaźni uświadomił uczestnikom wycieczki skalę tej niemieckiej zbrodni, jej praktyczny wymiar a także pozwolił oddać hołd pacjentom „Dziekanki” zagazowanym przez Niemców. Wielu obecnych na „dołach śmierci” na długo zapamięta to miejsce.

Po blisko 4 godzinach K. Soberski i A. Gaca podziękowali uczestnikom i zaprosili och na kolejne wydarzenia organizowane przez Instytut Literacki im. Marii i Franciszka Rubaszewskich, szczególnie na I Festiwal o Podróżach i Książkach „Pogranicza Literatury”, który od 27 do 29 czerwca odbędzie się w Łubowie.

Inne najbliższe wydarzenia:

• zwiedzanie pałacu w Czerniejewie – sobota, 5 lipca o godz. 12.00!

• koncert aktora filmowego i teatralnego, pieśniarza Lecha Dyblika - 11 lipca o godz. 18.00

• zwiedzanie pałacu w Rybieńcu - 12 lipca o godz. 11.00!

• VI Festiwal Historyczny „Tajemnice Trzech Stuleci” - 22-24 sierpnia

Trasę sobotniej wycieczki oraz kwestie organizacyjne przygotowane zostały przez Instytut Literacki im. Marii i Franciszka Rubaszewskich, który w ramach swojej działalności zajmuje się szeroko rozumianą turystyką i kontynuuje w ramach visitgniezno.pl – zapoczątkowany 13 lat temu przez K. Soberskiego - cykl zwiedzań najciekawszych miejsc w regionie, pod wspólnym hasłem „Wędrówki z historią”.

Fotorelacja ze zwiedzania - tutaj